NASUH MATRAKČI I OSMAN NAKAŠ

Poseban trag na osmansku umjetnost 16. stoljeća ostavili su slikari minijature porijeklom iz Bosne. Na popisu sultanske umjetničke radionice iz 1545. godine spominju se slikari Ferhad, Mehmed, Kasim i Huseyn, svi iz Bosne, a iz 1588. godine tu su Ferhad, Huseyn, Iskender, Pervane i Mehmed.

Ipak, među osmanskim slikarima rodom iz Bosne posebno se isticao Nasuh Matrakči (umro 1564. godine). On se osim umjetnosti veoma uspješno bavio i naukom. Opisujući Matrakčija, turski historičar Metin And navodi: “Najveći umjetnik iz ere Sulejmana Zakonodavca bio je Nasuh Matrakči. Njegovo puno ime u dokumentima glasi Nasuh bin Karagoz bin Abdullah el Bosnavi, a kasnije samo Nasuh Matrakči. Bio je historičar, matematičar, sportista, mačevalac, kaligraf i slikar, i bio je izvrstan na svim ovim poljima. Bio je istinski renesansni čovjek. Napisao je nekoliko knjiga iz matematike, historije i vještine mačevanja. Konstruirao je dva velika modela tvrđave i dekorirao ih za potrebe svečanosti povodom obrezivanja sina sultana Sulejmana 1529. godine. Posebno su interesantne njegove tri knjige iz historije koje su ilustrirane u potpuno novom maniru koji je on izmislio i topografskom slikarstvu, pri čemu i tekst i slika dočaravaju historijski precizne prikaze. Jedna od tri knjige, Beyan-i Menazil-i Sefer-i Irakeyn, sveobuhvatno prikazuje prvu vojnu kampanju sultana Sulejmana na Irak i Perziju 1534-35. Matrakčijeva knjiga iz 1537. obuhvata 128 minijatura koje ilustriraju svaki korak armije od njenog polaska do povratka iz Tabriza. Većina ovih minijatura prikazuje anadolijske gradove s velikim smislom za detalje prikazavši svaku pojedinačnu građevinu.ˮ

Njegova najpoznatija minijatura u tom opusu jeste minijatura Istanbula, na kojoj je veoma precizno predstavio nekoliko desetina historijskih lokacija, čak do te mjere da bi i danas mogla poslužiti kao turistički vodič. Umjetnički stil Nasuha Matrakčija bio je jedinstven i nikad ranije viđen kod Osmanlija. Njegov slikarski manir mogli bi opisati kao izdetaljizirani gradski panoramski prikaz s elementima pejzažnog slikarstva. On tome nikada nije prilazio šablonski, već je veoma detaljno bilježio karakteristike gradova kako bi istaknuo njihovu prepoznatljivost. Imao je veoma dobar osjećaj za liniju ali i boju, pa su njegove minijature koloristički bogate i raznovrsne. Iako je Matrakčijev umjetnički domet u tom smislu bio impozantan, nije imao učenike ili sljedbenike, pa je njegovo djelo ostalo izdvojeno unutar opusa osmanskog slikarstva.   

Uz Matrakčija, veliki umjetnik tog vremena bio je i Osman Nakaš, rodom iz Sarajeva (djelovao u drugoj polovini 16. stoljeća). Bio je glavni majstor sultanske radionice i jedan od začetnika zrele faze osmanske minijature. Među njegovim najvećim i najznačajnijim projektima izdvaja se djelo Hunernama (Knjiga o podvizima) u dva toma, na kojem je radio sa svojim pomoćnicima. Prvi tom obrađuje period od Osmana I do Selima I i ima 45 minijatura na kojima su oslikane razne procesije, bitke, lov i sl. Drugi tom ima 65 minijatura, izrađen je četiri godine poslije prvog i posvećen je sultanu Sulejmanu opisujući i oslikavajući različite scene iz njegovog života.

Drugo veliko djelo koje je uključivalo njegov angažman kao voditelja projekta jeste Surname-i Humayun (Knjiga o sultanskim svečanostima), koje se smatra i najobimnijim projektom osmanske umjetnosti sa čak 437 minijatura. (Interesantno je navesti da je autor teksta Surname-i Humayun bio Intizami Bošnjak, Intizami al-Fočawi Hersekli, živio u drugoj polovini 16. i početkom 17. stoljeća.)

Rad Osmana Nakaša ima dosta dodirnih tačaka sa perzijskom minijaturom mada je on vremenom razvio svoj originalan stil koji je posebno dolazio do izražaja prilikom oslikavanja ceremonija. Bio je i majstor kompozicije, pogotovo prikaza bitaka u kojima je trebalo smjestiti veliki broj likova.