MUSAFIRHANA: “SIMPATIČNAˮ SOCIJALNO-HUMANITARNA USTANOVA

Musafirhana, bosnizirana arapsko-perzijska kovanica (ar. musafir – putnik; perz. hane – kuća, dom), označava gostinsku kuću (prenoćište, gostinjac) ili stambeni objekat za konačište ili kraći boravak putnika, prije svega siromašnih, na besplatnoj osnovi.  

Hamdija Kreševljaković musafirhane i imareta smatra jednim od “najsimpatičnijih ustanova što su ih Turci donijeli u naše krajeveˮ (Kreševljaković, 36). Musafirhane su socijalno-humanitarne ustanove u kojima su putnici i siromašni dobijali besplatan konak, obično za tri dana i, ukoliko su imali konja kao prevozno sredstvo, hranu za konja. Neke musafirhane bile su sastavni dio većih kompleksa s imaretom (javnom kuhinjom), a neke su djelovale potpuno samostalno. Podizane su u većim i manjim centrima.

U musafirhanama su konačili putnici bez obzira na vjersku pripadnost. I siromašniji građani i seljaci brinuli su se za putnike. Po mahalama i selima sagradili bi o zajedničkom trošku malu zgradu (konak) za prenoćište putnika, a hranu bi osiguravali naizmjenično kako bi na koga red u selu ili mahali došao. Do polovine 19. stoljeća bila je jedna takva kuća u Sarajevu i zvala se čiftekonak s dva odjeljenja, muško i žensko (Kreševljaković, 37).

Musafirhane su podizane i uz samostane i manastire. Poznata je musafirhana Franjevačkog samostana u Fojnici, a musafirhana je bilo i uz druge samostane u Bosni (Kreševu, Kraljevoj Sutjesci, Olovu i Srebrenici), kao i konaci po pravoslavnim manastirima na Ozrenu, Paprači, Lomnici, Tavnoj itd.

Prvu musafirhanu u Bosni osnovao je osnivač Sarajeva Isa-beg Ishaković 1462. godine uz tekiju na Bentbaši, sastojala se od tri kuće, jedne štale, ograđenog dvorišta, a, prema vakufnami, putnici su dobijali besplatnu čorbu i hljeb. Za finansiranje i funkcioniranje ove humanitarne ustanove osnivač je ostavio neophodnu imovinu. Službenici ove prve musafirhane, prema odredbi njenog utemeljitelja, bili su: upravnik (šejh), kuhar, vratar, službenik za pripremu pšenice, čuvar magazina (Kreševljaković, 37).

U velikom broju gradova i uz putne komunikacije postojale su musafirhane. Naročito je veliki broj musafirhana imao Travnik, a Kreševljaković navodi da je posljednja musafirhana u Travniku, koju su izdržavali Teskeredžići, prestala s radom iza 1918. godine. Poznata je Fojnička musafirhana (Salihagića kuća u Fojnici), na čijem krovu i danas “stoji znak po kome je putnik znao da je tu otvoren konakˮ, a taj znak izgleda poput drvene munare smješten na sredini vrha krova (Kreševljaković, 45). U Stocu je poznata Šarića musafirhana, vakuf poznatog stolačkog vakifa Silahdar Husein-paše iz znamenite porodice stolačkih kapetana Šarića. Silahdar Husein-paša je oko musafirhane sagradio 10 dućana, od čije se kirije osiguravala hrana za putnike i od čega se održavala musafirhana.

Musafirhane su obično osnivali bogatiji ljudi kao dio svog vakufa i zavještali bi imovinu za njihovo izdržavanje. Objekat je imao više soba za noćenje, zatim konjušnicu, kuhinju, hambare za žito, drvarnicu za drva i sl.

Briga za putnika i dobročinstvo prema putniku spada u važne i visoko naglašene preporuke islama. Islamska pravna misao je, sa stanovišta obligatornosti vršenja vjerskih obreda, detaljno raspravljala i definirala putnika (musafira) “osobom koja pođe na put iz svog mjesta stanovanja u drugo mjestoˮ udaljeno oko 90 km i takva osoba stječe vjerske i obredne olakšice na putu, što uključuje skraćivanje obaveznih namaza (molitvi), ukidanje obaveze ramazanskog posta na putu i sl. Također, islamski propisi visoko vrednuju i snažno podstiču dobročinstvo prema putniku i olakšavanje njegovog puta. Upravo na ovim islamskim preporukama i snažnim podsticajima razvijane su mnoge humanitarne i socijalne ustanove islama, uključujući i brigu za putnika, čega je odraz razvoj sistema musafirhana i konačišta za putnike i njihova prijevozna sredstva. Ako se imaju u vidu teškoće i opasnosti putovanja u vremenu u kojem su ove ustanove razvijane, onda se može potpunije shvatiti šta su značile ove ustanove za tadašnje putnike i komunikaciju među ljudima.

Izvor:

• Kreševljaković, Hamdija (1957), Hanovi i karavansaraji u Bosni i Hercegovini, Naučno društvo NR Bosne i Hercegovine, Sarajevo