SIJELA I TEFERIČI

Ljudska potreba za druženjem i zabavom se ispunjavala na našim prostorima od davnina u raznim oblicima. Ljudi su se, pored vjerskih i porodičnih okupljanja, družili na sijelima, teferičima, sohbet-halvama, kafanama i kiraethanama, mobama i pravljenju ćetenije.

Okupljanja oko sofre (trpeze) predstavljala su, ali i danas predstavljaju, omiljena druženja. Takva druženja su bila sijela (večernja okupljanja) i sohbet-halve, a posebno mjesto zauzimali su teferiči.

Na sijelima se služila hrana, sviralo uz saz, pjevale sevdalinke, pričale šale, a bile su popularne i pitalice i pogađalice. Ovakva druženja su se dešavala uglavnom u kućama, ali postojala su sijela i po hanovima. Na sijelima se služila domaća hrana, spremljena u domaćinstvu za tu priliku, uz obaveznu kahvu i slatka jela, te voće. Na sijelima su se okupljali najčešće članovi uže i šire porodice, te komšije. Ovakva tradicija okupljanja je zadržana i do danas.

Za razliku od sijela, sohbet-halve su bile nešto drugačije. Sohbet je arapska riječ koja znači razgovor, a za tu priliku se služila posebna vrsta halve – jednostavni slatkiš od brašna, masla i šećera. Oko sohbet-halve se okupljalo određeno društvo, grupa prijatelja sa sličnim interesima. Održavale su se jednom sedmično, svaki put kod drugog domaćina. Mula Mustafa Bašeskija u svom Ljetopisu (druga polovina 18. stoljeća) navodi ova druženja, a piše i da su se u određenim grupama skupljali čak i po četiri puta sedmično. Razlikovale su se sohbet-halve na osnovu sadržaja druženja, pa su tako bile one s religioznim i intelektualnim sadržajima, gdje se, nakon večernjeg namaza, sjedalo u krug, čitali odlomci knjiga i na kraju uz halvu i kahvu razgovaralo.

Osim ovih, bile su i sohbet-halve na kojima su se igrale društvene igre. Bašeskija navodi i raskošne sohbet-halve na kojima se, osim halve, služila i razna jela, sa 20 do 30 sahana. Na ovim druženjima se sviralo uz naj, pjevalo, šalilo, pa i zaigralo.

Najomiljeniji vid zabave i druženja su bili teferiči. Teferiči su izleti u prirodu, te su se dešavali u periodu od maja do oktobra. Teferič je izlazak u prirodu, uz obilato konzumiranje hrane, zabavu i muziku. Ovaj običaj u našim krajevima je poznat još od srednjeg vijeka. To nam je poznato iz narodne pjesme o Hercegu Stjepanu, koji je doveo vodu do određenog mjesta da bi mogao tu dolaziti i zabaviti se. Bogatiji pojedinci su pravili tzv. ishodne kuće van grada, gdje bi tokom ljeta boravili s porodicom i tamo održavali teferiče. Većina stanovništva je išla na jednodnevne, ali i višednevne teferiče. Tom prilikom bi se nosila hrana i piće, a za slučaj višednevnog boravka čak i šatori. Muzika je bila sastavni dio ovih izleta: vodio bi se sazlija, a u nešto kasnijem periodu i harmonikaš. Pored toga, organizirane su i razne društvene igre, bacanje kamena s ramena, dizanje koca, hrvanje i sl.

Kušanme, posebna vrsta teferiča, priređivale su se u periodu po 17. do kraja 19. stoljeća. Kušanma ili veliki pilav je proslava koju su tokom ljeta organizirali zanatlije, odnosno pojedini esnafi u čast promoviranja mladih majstora i kalfi, a nakon završene obuke kod majstora određenog zanata. Na ovakvim događajima se okupljao veliki broj ljudi, ne samo iz određenog esnafa, već i majstora drugih esnafa. Kretalo bi se ujutro svečanom povorkom kroz grad do mjesta određenog za teferič. Na tom mjestu bi se već ranije pripremili šatori, a aščije (kuhari) donijeli i pripremali hranu. Jedno od najomiljenijih jela je bilo janje na ražnju, što je i danas slučaj kod druženja na izletu ili u vikendicama. Ipak, glavno jelo je bilo veliki pilav. Historičar Hamdija Kreševljaković je opisao 40-tak kušanmi iz perioda 1621-1894. godine. Ove podatke je našao u esnafskim defterima (trgovačke knjige).

U kalendaru Napretka iz 1934. godine piše da se „teferič pravi tamo gdje ima hlada i u blizini kakvog vrela“. U istom kalendaru iz 1912. piše da je „beg Privolica na teferič u Plitvici pozvao Murata Maljkovića da pjeva, tambura, džumbusa, te da zabavlja goste raznim doskočicama i šalama“.

Arhitekta Dušan Grabrijan  u svom tekstu „Kultura teferiča“ iz 1939. piše: „Teferič je kult prirode u porodičnom krugu. Teferič i engleski piknik, ili američki vikend, imaju nekih srodnosti, iako su produkti različitih kultura. Dok se u Bosni teferiči protežu od srednjeg vijeka do današnjih dana, dotle u ostaloj Evropi tek u 18. stoljeću. Rouseau stvara pokret vraćanja prirodi, koji je zahvatio samo dvorske krugove“. Teferiči su popularni i danas u seoskim sredinama.

Još jedan oblik popularnog druženja, ali istovremeno i vrlo korisnog, bile su mobe. I danas se nerijetko održavaju. Prilikom obavljanja većih poslova u domaćinstvima, npr. kod gradnje kuće, popravaka, radova u polju, žetve, berbe, sjetve i drugih poslova, išlo se u pomoć jedni drugima. Da bi poslovi išli lakše, uz rad se pjevalo i šalilo. Na kraju, domaćin priredi zajednički obrok uz druženje. O tome govore i narodne pjesme:

Na Obhođi prema Bakijama

Moba žanje age Fazlagića

Sto momaka trista djevojaka

I pedeset djece vodonoša,

I pred njima Fata Fazlagića,

Sama žanje, sama snoplje veže,

Sama pjeva, sama pripijeva:

Mošćanice vodo plemenita,

Usput ti je selam ćeš mi dragom.

Vrijedno je spomenuti i poseban vid druženja žena i djevojaka u zimskom periodu. To je pravljenje ćetenije, vrste slatkog jela od brašna i agde (šećernog sirupa), koje se pravi na snijegu, tako što žene stanu u krug i razvlače masu od tijesta kako bi dobile što tanje niti. Uz to obavezno idu pjesma i smijeh, te okretanje tepsije u ritmu. Ovaj običaj postaje ponovo popularan u novije vrijeme, posebno u seoskim sredinama.

Literatura

• Kreševljaković, Hamdija (1991), Izabrana djela II, Esnafi i obrti u Bosni Hercegovini (1463-1878), Veselin Masleša, Sarajevo

• Lakišić, Alija (1999), Bosanski kuhar: Tradicionalno kulinarstvo u Bosni i Hercegovini, Svjetlost, Sarajevo

• Serdarević, Mevlida (2009), Bošnjačka kultura ponašanja, Art 7, Sarajevo