MEKTEB ALTUN-ALEM DŽAMIJE U NOVOM PAZARU

Autor teksta: Prof. dr. Hajrudin Balić, Fakultet za islamske studije u Novom Pazaru • Fotografije i video: Mirza Hasanefendić

U terminološkom smislu, riječ mekteb potječe od arapske riječi ketebe, što znači: pisati, a sama riječ mekteb označava mjesto gdje se uči čitati i pisati, gdje se čovjek opismenjava.

Riječ mekteb također označava i pisarnicu, kancelariju i ured, a za mekteb se koristi i riječ kuttab (mn. kutaib) (Glasse, 378).

Ova riječ je i opći naziv za početne škole, koje su u početku bile u sklopu džamije, a kasnije su građene pokraj istih, u sklopu vakufa, kao zadužbine pojedinaca (Gazija-Pajt, 297).

Ove vrste škole nazivane su raznim nazivima, kao što su: bejtu-l-ilm (kuća znanja), bejtu-t-ta’lim (kuća poučavanja). U prvom periodu najčešći naziv je bio već spomenuti, bejtu-l-ilm, koji će kasnije biti zamijenjen nazivom mekteb ili sibjan-mekteb (Kasumović, 86).

To su bile ustanove koje su najdirektnije učestvovale u postepenom učvršćivanju i širenju orijentalno-islamske kulture i vrijednosti koje proizlaze iz islamskog kulturno-povijesnog kruga (Kasumović, 143).

Na našim prostorima mektebi su građeni u stilu osmansko-islamske arhitekture, a pritom ni u kojem slučaju nije bila zapostavljena lokalna arhitektura gradnje.

U samom mektebu nastavu je izvodio muallim, koji je ujedno bio i imam džamije pored koje se mekteb nalazio, kao što je to bio slučaj Ismail-ef. Filibalića, muallima u mektebu i imama u Bor džamiji.

Muallim svakog mekteba je imao i svog zamjenika (kalfu) koji je izvodio nastavu i obnavljao gradivo s učenicima.

Kao i u svim, tako su i u našim mektebima u Novom Pazaru metode nastave bile tradicionalne, izučavali su se vjerski predmeti, osim mekteba kod Bor džamije, gdje su se pored vjerskih izučavali i drugi predmeti.

Kao stanovnici Novog Pazara, ponosni smo na to da se jedan od dva najstarija mekteba u Bosanskom pašaluku, a koji je sačuvan do danas, nalazi u našem gradu, mekteb Altun-Alem džamije.

“I pored nje je sagradio kuću, da se u njoj podučava Kur’anu i da se uče mala djeca”, piše u svojoj vakufnami Muslihuddin Abdulgani, govoreći o ovom mektebu, s naglaskom na

osobine budućeg muallima “i postavio kao uslov da muallim bude pouzdan a najbolji među dobrima, postojan, sposoban, da predaje i poučava”.

Ovaj mekteb pripada tipu troprostornih mekteba, koji su se odlikovali time da su pored učionice i ulaznog prostora imali i dodatnu prostoriju za učitelja, a građeni su kao spratne građevine, što je slučaj i s ovim mektebom.

Prizemlje i sprat ovog mekteba imaju po jednu veću i manju prostoriju, kao i hajat i čardak.

Veća prostorija koja se nalazi u prizemlju koristila se kao gasulhana, a manja prostorija, lijevo od nje, do prije par godina služila je kao abdesthana. Mekteb posjeduje drveno stepenište koje je vodilo na čardak, a iz kojeg se ulazilo u učionicu, kao i u prostoriju za muallima.

Dio mekteba u kojem se nalazio učionički prostor zidan je od kamena i opeke, a preostali dio građen je od opeke i ćerpića.

Istraživački radovi koji su poduzeti na zgradi ovog mekteba pokazali su da su Altun-Alem džamija i spomenuti mekteb građeni u isto vrijeme. Po svemu sudeći, gradile su ih iste osobe, ista grupa majstora (Džamije u Novom Pazaru, 53).

U ovom mektebu muallim je bio i Arif Brkanić-Sarajlija, rođen 1861. godine, član ugledne sarajevske porodice, doseljene nakon 1878. godine i Berlinskog kongresa.

Budući da su članovi ove porodice bili izuzetno učeni, ubrzo su se uključili u tokove odgojno-obrazovnih procesa u Novom Pazaru.

Arif-efendija imenovan je za predavača u novopazarskoj medresi, u kojoj je radio s tadašnjim alimima poput Nazif-efendije Šuševića. Među ulemom i stanovništvom, bio je duboko poštovan i visoko cijenjen. Jedan od čuvenih novopazarskih imama Ahmed-efendija Brunčević bio je njegov učenik. Arif-efendija autor je mevluda na bosanskom jeziku, objavljenog 1329. god. po H. (1911. godine).