MUSLIMANSKE REZOLUCIJE O OSUDI FAŠISTIČKIH PRAKSI I ZLOČINA

Tokom Drugog svjetskog rata u Hrvatskoj su nacistički kolaboracionisti – ustaše – predvođeni Antom Pavelićem uspostavili marionetsku državu pod nazivom “Nezavisna država Hrvatskaˮ (NDH), kojom su upravljali sa značajnom autonomijom.

Širom NDH, koja je pokrivala veći dio Hrvatske i Bosne i Hercegovine, ustaše su uvodile nacističke zakone i osnivale koncentracione logore, gdje su zatvarali i ubijali Srbe, Jevreje i Rome. Najzloglasniji od ovih logora bio je Jasenovac, gdje je brutalno ubijeno oko 100.000 ljudi.

Lokalni Bošnjaci muslimani našli su se između čekića i nakovnja. Bez odgovarajuće političke reprezentacije ili institucija, kao nacija bili su podijeljeni na sve strane. Neki su pristupili NDH, drugi su stali na stranu četnika, treći su se pridružili partizanima, a neki su čak išli u nacističku Njemačku nadajući se većoj autonomiji Bosne.

Ustaški režim nije masovno napadao Bošnjake (koje su ustaške vlasti smatrali Hrvatima muslimanske vjeroispovijesti), a bez predstavnika koji bi ih vodio, kasnije su etiketirani kao neprijatelji ili kolaboracionisti.

U stvarnosti, većina bošnjačkog stanovništva ostala je neutralna, ranjiva i nezaštićena, podvrgnuta progonu i ubistvima, posebno od strane četnika, koji su masakrirali hiljade ljudi u istočnoj Bosni i na području Sandžaka u Srbiji i Crnoj Gori. Međutim, mnogi pripadnici rasute bošnjačke elite nisu se slagali s politikom režima NDH, te je progon Srba, Jevreja i Roma izazvao javnu osudu.

Usklađen je odgovor u vidu niza rezolucija koje su inicirali i potpisali pripadnici bošnjačkog establišmenta, koji čine ulema i pravosudna i ekonomska elita, koji su se nastojali distancirati od ustaškog režima. Ustvari, većina ljudi koji su potpisali ove rezolucije bili su imami, članovi “El-Hidajeˮ, Udruženja muslimanskog svećenstva. Ovaj odgovor je bio i altruistički i istovremeno pragmatičan. Podzastupljene i nezaštićene, bošnjačke elite su i ove rezolucije iskoristile kao priliku za traženje autonomije Bosne, nadajući se da će na taj način poboljšati položaj zemlje i sigurnost svog naroda.

Napisano je ukupno devet poznatih rezolucija koje su u narodu nazvane po gradovima u kojima su izdate: Prijedoru, Sarajevu, Mostaru, Banjoj Luci, Bijeljini, Tuzli, Zenici, Bosanskoj Dubici i Bugojnu. Svaka od ovih rezolucija razlikovala se po strukturi, terminologiji, ali su bile dosljedne u svojoj glavnoj temi – osudi diskriminacije i masovnih zločina ustaškog režima.

Tuzlanska rezolucija, naprimjer, od 11. decembra 1941. godine ograđuje se od zločina ustaškog režima i muslimanskih kolaboracionista: “A za sve to baš je taj naš svijet kao što i vi znate, najmanje kriv, jer svi oni neredi izgleda da su se izazvani ispadima protiv Srba, od strane neodgovornih elemenata, a nažalost se ti ispadi protiv njih dešavaju i u najnovije vrijeme, pa to onda izaziva osvetu. Naš muslimanski svijet, inspirisan duhom islamske kulture i etike, osuđuje svaki nered. Iako se zna za ovu lijepu osobinu Muslimana, zlonamjerno se svuda šire vijesti, da su muslimani krivi za mjere protiv Srba, te se sav odijum svaljuje na muslimane i stvari se tako predstavljaju, kao da je ovo sve razračunavanje između Srba i Muslimana.ˮ

Ovu rezoluciju, koju su inicirali i podržali pripadnici Islamske zajednice, potpisala je u Tuzli neformalna grupa bošnjačkih građana i upućena Džafer-begu Kulenoviću, potpredsjedniku Nezavisne Države Hrvatske.

Banjalučka rezolucija od 22. novembra 1941. godine imala je oblik pisma dvojici visokih članova ustaške vlade, također je bila snažna u osudi krađe i uništavanja srpske i jevrejske imovine. Ponovo, iniciran i podržan od strane pripadnika Islamske zajednice i “El-Hidajeˮ, a potpisan u Banjoj Luci od strane neformalne grupe građana Bošnjaka, navodi se: “I što je najgore vinovnici ovih nereda se povlače u pozadinu paradirajući u uniformama, zabavljeni dobrim dijelom oko pljačke srpske i jevrejske imovine. To najbolje vidimo mi ovde u Banjoj Luci gdje je sa imovinom iseljenih i izbjeglih Srba i Židova napravljen izvor pljačke i bogaćenja za pojedince, njihove obitelji i prijatelje.ˮ

Iako na kraju neuspješne u zaustavljanju ustaških zločina, rezolucije nisu bile samo važan gest u svom lokalnom kontekstu, već i u širem kontekstu holokausta, gdje su i najmanji činovi otpornosti bili rijetki i važni za dokumentirati. Ovi javni proglasi (rezolucije) jedan su od rijetkih slučajeva u regionu, možda i širom Evrope, da se takva zvjerstva osuđuju i kritiziraju, na moralnoj i vjerskoj osnovi, od strane elite “naroda bez državeˮ. Rezolucije koje je iznijela tadašnja bošnjačka elita služe kao primjer hrabrosti, morala i empatije od kojih ljudi širom regije danas mogu naučiti.